Kaart (cartografie) - Heel (plaats) (Heel)

Heel (Limburgs: Hael) is een van de oudste en grootste kerkdorpen in Nederlands Midden-Limburg en is onderdeel van de gemeente Maasgouw. Heel ligt op enkele kilometers ten zuidwesten van Roermond aan de Maasplassen.

In telde Heel inwoners. Het CBS rekent zowel de buurtschap Osen als het dorp Panheel tot Heel. Beide hebben eveneens dezelfde postcode als Heel. Van 1991 tot 2007 was Heel de hoofdplaats van de voormalige gemeente Heel en daarvoor van die van Heel en Panheel.

Heel heette in de Romeinse tijd Catualium. De belangrijkste straat, de Heerbaan, heeft zijn naam te danken aan de Romeinen. Indertijd was die weg onderdeel van de doorgaande route op de linker Maasoever tussen de hoofdplaatsen Tongeren en Nijmegen. De weg werd onder meer gebruikt door Romeinse soldaten. Na de ineenstorting van het Romeinse rijk, bleef de nederzetting Catualium bewoond. Hier wijst de vondst van een Merovingisch grafveld op, dat tot in de 7e eeuw gebruikt moet zijn. Vanwege dit grafveld vermoedt men dat ook de kerk van Heel gesticht moet zijn in de 7e eeuw, en dat zij op dat moment de moederkerk was van Wessem, Beegden en Grathem. Ook de keuze voor de patroonheilige Sint Stephanus duidt op een zeer hoge ouderdom, aangezien het een vroeg-christelijke heilige betreft. Van deze eerste kerk zijn tot op heden geen vondsten bekend, de toren van de huidige kerk stamt uit de 11e eeuw. De plaatsnaam Catualium veranderde in de loop der eeuwen in Hathualium, Hethelium, Hethele, Hedele en in 1650 in Heel. De eerste schriftelijke vermelding van het huidige dorp is van 1144.

Van de 10e eeuw tot 1795 was Heel (evenals Neeritter) een vrijdorp, dat behoorde tot het patrimonium van het kapittel van Sint-Lambertus in Luik. Heel en Neeritter vormden samen een van de Drie Eyghen, vanaf 1417 een leen van de heer van Horn. In 1880 werd het Kasteel Heel aangekocht door de Broeders van de Heilige Joseph en de Kleine Zusters van de Heilige Joseph. Er werden inrichtingen voor verstandelijk gehandicapten opgericht: Huize Sint-Joseph voor jongens en mannen, en Huize Sint-Anna voor vrouwen en meisjes. Dit leidde tot enige groei van Heel.

In de Tweede Wereldoorlog werd Heel op 16 november 1944 bevrijd door de 53rd Welsh Division van het Britse Leger die op 14 november het Kanaal Wessem-Nederweert was overgestoken bij de sluis van Panheel. Vanuit Heel voerden de Britten artilleriebeschietingen uit op Roermond, dat tot 1 maart 1945 in Duitse handen zou blijven.

Na 1945 werden er vooral ten noorden van de oorspronkelijke dorpskern een aantal woonwijken bij gebouwd. Voorts vond er veel grindwinning plaats, wat ertoe heeft geleid dat Heel vrijwel geheel ingesloten raakte door grindplassen. Na het stopzetten van de grindwinning werd Heel het lokale centrum voor watersport in de zo ontstane Maasplassen.